Rozwiązanie i likwidacja fundacji

Co do zasady, fundacja rodzinna umożliwia kontynuowanie biznesu bez obowiązku osobistego angażowania następców prawnych i równocześnie zapewnia zabezpieczenie majątku na rzecz bliskich. Fundacja rodzinna z założenia jest podmiotem tworzonym na wiele lat, ale możliwe jest jej wcześniejsze rozwiązanie z konkretnych przyczyn, co rodzi określone skutki zarówno w sferze prawnej jak i podatkowej.

Konsekwencje likwidacji fundacji rodzinnej 

Kwestie dotyczące fundacji rodzinnej zostały szczegółowo opisane w rozdziale 11 Ustawy o fundacji rodzinnej. Jej przepisy regulują m.in. obowiązki likwidatorów, okoliczności, w jakich może dojść do likwidacji tej instytucji prawnej oraz sposób prowadzenia całego procesu.

Zgodnie z art. 87 rozdz. 11 rzeczonej ustawy, rozwiązanie fundacji rodzinnej może nastąpić w sytuacji, kiedy: 

• zaszły okoliczności wskazane w statucie, w szczególności jeśli upłynął okres, na jaki została ona powołana, zrealizowano jej cel, brak jest możliwości dalszej realizacji tego celu albo jego realizacja wiąże się z nadmiernymi trudnościami, a usunięcie przeszkód nie może nastąpić bez konieczności poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów;
• jest zarządzana w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów;
• z innych ważnych powodów kontynuowanie działalności instytucji jest niecelowe;
• zakończone zostało postępowanie upadłościowe podmiotu prawnego prowadzącego działalność gospodarczą;
• zaszły okoliczności, o których mowa w art. 105 ustawy.

Zaznaczyć należy, że likwidacja fundacji wiąże się także koniecznością rozdysponowania jej mienia, co skutkować może powstaniem określonych obowiązków na gruncie prawa podatkowego.

Likwidacja fundacji rodzinnej a podatek CIT

Generalnie fundacje rodzinne są podmiotowo zwolnione z podatku CIT, jednakże niektóre sytuacje skutkują opodatkowaniem ich podatkiem dochodowym od osób prawnych. Jednym z takich przypadków jest likwidacja fundacji.

Przy zakładaniu podmiotu, wniesienie składników majątkowych jest co do zasady neutralne w zakresie podatku dochodowego. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku likwidacji fundacji. Podatkowe skutki rozwiązania fundacji rodzinnej związane z podatkiem dochodowym od osób prawnych reguluje art. 24q ust. 1 ustawy o CIT, który wskazuje, że w przypadku likwidacji instytucji, CIT w wysokości 15% podstawy opodatkowania objęte jest mienie pośrednio lub bezpośrednio przekazane bądź pozostawione do dyspozycji przez podmiot prawny. Zgodnie z ust. 2 i 3 podstawą opodatkowania jest przychód, który odpowiada wartości mienia przekazanego bądź pozostawionego do dyspozycji, jednak jest on pomniejszony o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatora albo fundatorów.

W przepisach podatkowych nie ma wprost określonej definicji terminu „wartość mienia”. Wskazują one natomiast, że gdy mieniem są prawa, rzeczy bądź inne świadczenia w naturze, wówczas należy ustalać ich wartość z zastosowaniem przepisów ustawy o CIT regulujących wytyczne dotyczące ustalania wartości przychodu w razie otrzymania nieodpłatnych albo częściowo odpłatnych świadczeń. Na bazie tych informacji można zatem uznać, że wartością mienia jest jego wartość rynkowa aktualna na moment likwidacji fundacji rodzinnej.

Pod terminem „wartości podatkowej mienia” kryje się z kolei wysokość, o którą zmniejsza się przychód podlegający opodatkowaniu w momencie rozwiązania fundacji rodzinnej. To suma, która wcześniej w żadnej formie nie została zaliczona do kosztów uzyskania przychodów, jaka zostałaby przyjęta za taki koszt przez fundatora w sytuacji, gdyby mienie zostało przez niego bezpośrednio zbyte odpłatnie przed wniesieniem do majątku fundacyjnego. Co istotne, wartość ta nie może jednak być wyższa niż rynkowa wartość mienia.

Zgodnie z art. 24q ust. 6 ustawy o CIT, kwotę podatku należy wpłacić w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym określone mienie zostało pozostawione do dyspozycji lub przekazane w związku z likwidacją fundacji. Podatek należy wpłacić na rachunek urzędu skarbowego.

Z obowiązkiem zapłaty podatku CIT wiąże się m.in. pozostawienie w likwidowanej fundacji nieruchomości. Podstawą opodatkowania jest przychód, który odpowiada wartości rynkowej mienia instytucji zmniejszony o wartość podatkową. Analogiczne opodatkowanie obowiązuje w przypadku dzieł sztuki wchodzących w skład majątku fundacji. Wniesienie rzeźby, obrazu bądź innego przedmiotu stanowiącego dzieło sztuki (w rozumieniu Ustawy o VAT) lub utwór (w rozumieniu Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) do fundacyjnego majątku stanowi ciekawą propozycję. Zazwyczaj wartość takich przedmiotów znacznie rośnie wraz z upływem czasu, dobrze jest zatem zastanowić się pod kątem ekonomicznym czy lepiej pozostawić je w prywatnym majątku fundatora, czy też włączyć do mienia fundacyjnego.

Do majątku opisywanego podmiotu prawnego można wnieść również gotówkę. Pod względem podatkowym nie jest to jednak korzystne rozwiązanie. Zakładając, że do majątku instytucji zostały wniesione tylko środki pieniężne, likwidacja fundacji rodzinnej wiąże się z obowiązkiem zapłaty podatku CIT w wysokości 15% od całej ich wartości.

Jeśli natomiast do majątku organizacji wniesiono papiery wartościowe, które następnie zostały wykupione jeszcze w czasie jej istnienia, wówczas jako mienie fundacyjne pojawią się środki pieniężne. W sytuacji, gdy zostaną one przeznaczone na nabycie kolejnych akcji czy obligacji, a zamknięcie podmiotu nastąpi przed wykupieniem, wówczas przychód fundacji należy zmniejszyć o wydatki poniesione na zakup pierwotnych papierów wartościowych.

Rozwiązanie fundacji rodzinnej a podatek PIT

Regulacje dotyczące opodatkowania likwidacji podatkiem PIT są określone w Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Obowiązują tu rozwiązania takie same jak w przypadku otrzymywania świadczeń w trakcie funkcjonowania fundacji rodzinnej.

Zgodnie z ustawą o PIT, mienie otrzymane w związku z jej zamknięciem stanowi tzw. przychód z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 wspomnianej ustawy, który objęty jest podatkiem w wysokości 15% przychodu, a dla osób z pierwszej i drugiej grupy podatkowej – 10%.

Zaznaczyć należy, że ustawa o PIT przewiduje w pewnych przypadkach zwolnienie z podatku dochodowego od osób fizycznych przychodu powstałego w związku z mieniem otrzymanym z tytułu rozwiązania fundacji rodzinnej. Sytuacja taka ma miejsce wówczas gdy otrzymującym ww. mienie jest:

• fundator;
• małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym czy też macocha fundatora.

Podsumowując – zlikwidowanie opisywanego podmiotu wywołuje konkretne konsekwencje podatkowe w zakresie konieczności zapłaty podatków dochodowych. Należy o nich pamiętać, decydując się na zamknięcie instytucji, aby nie narazić się na sankcje ze strony organów podatkowych w przypadku braku zapłaty należnych danin bądź ich niedopłaty.