Jak wskazuje art. 3 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, jest ona osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia i zarządzania mieniem w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz.
Z przytoczonego przepisu niewątpliwie wynika, że beneficjent jest jednym z najważniejszych podmiotów wskazanej instytucji, wobec czego należy bliżej przyjrzeć się projektowanym przez ustawę zasadom regulującym jego pozycję, uprawnienia oraz obowiązki wobec fundacji i fundatora.
Kto może zostać beneficjentem fundacji rodzinnej?
Odpowiedź na ww. pytanie, zawarta została w art. 30 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, w myśl którego, może nim być osoba fizyczna a także organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Ustawa nie zawiera ograniczeń w kwestii stopnia pokrewieństwa czy też określonego rodzaju powiązań beneficjenta z fundatorem, zatem może nim zostać zarówno osoba spokrewniona z fundatorem np. jego dziecko, jak też ktoś zupełnie obcy, jednakże wówczas wypłata środków z fundacji na rzecz takiego podmiotu będzie zdecydowanie mniej korzystna pod kątem podatkowym.
Warto wskazać, że beneficjentem zostać może także sam fundator. W praktyce rozwiązanie takie wiąże się najczęściej z chęcią wycofania się przez fundatora z czynnej aktywności zawodowej, przy jednoczesnym zapewnieniu sobie środków finansowych na bieżące utrzymanie.
Lista beneficjentów
Statut fundacji rodzinnej winien określać beneficjentów uprawnionych do otrzymania świadczeń od fundacji lub mienia po jej rozwiązaniu. Oprócz wymienienia beneficjentów w statucie, ustawa przewiduje także konieczność sporządzenia dodatkowego dokumentu w postaci tzw. listy beneficjentów. W myśl art. 32 ustawy o fundacji rodzinnej, powinna ona zawierać następujące dane:
- imię i nazwisko albo nazwę beneficjenta,
- identyfikator podatkowy (numer PESEL albo NIP),
- w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną nieposiadającą numeru NIP ani PESEL – numer i serię paszportu lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość lub inny numer identyfikacyjny, wraz z podaniem kraju nadania takiego numeru oraz imiona rodziców,
- adres zamieszkania lub adres do doręczeń beneficjenta,
- inne dane niezbędne do spełnienia świadczenia na rzecz beneficjenta, w tym informacje o przysługujących mu uprawnieniach.
Ustawodawca wskazując na „inne dane niezbędne do spełnienia świadczenia na rzecz beneficjenta (…)” pozostawił potencjalnym fundatorom otwarty katalog danych umieszczanych na liście beneficjentów, tym samym umożliwiając pełną realizację woli fundatora oraz zabezpieczenie interesów beneficjentów w stopniu dostosowanym do specyfiki danej fundacji.
Jakie uprawnienia posiada beneficjent fundacji rodzinnej?
Jak wynika z istoty instytucji fundacji rodzinnej, beneficjent posiada przede wszystkim podstawowe uprawnienie do otrzymywania świadczeń – w wysokości i postaci wskazanej zgodnie z wolą fundatora w statucie.
Poza powyższym, prawa przysługujące beneficjentowi fundacji rodzinnej, swoim kształtem przypominają zakres uprawnień posiadanych przez wspólnika spółki z o.o. z racji uczestnictwa w jej strukturach. Przede wszystkim, beneficjent uczestniczy w zgromadzeniu beneficjentów, które stanowi jeden z podstawowych organów fundacji rodzinnej. Oprócz tego, w myśl przepisów ustawy posiada on możliwość wglądu do dokumentów fundacji rodzinnej w tym statutu, sprawozdań finansowych i ksiąg rachunkowych, oraz sporządzania z nich kopii i notatek. Ponadto, uprawniony jest do żądania wyjaśnień od zarządu fundacji.
Małoletni beneficjent
W praktyce, z uwagi na cel fundacji rodzinnej t.j. to, że stanowić ma ona podmiot umożliwiający przede wszystkim finansowe zabezpieczenie bytu przyszłych pokoleń, może dojść do sytuacji, że beneficjentem fundacji będzie osoba małoletnia. W takim przypadku, celem zagwarantowania przeznaczenia wypłacanych przez fundację środków zgodnie z wolą fundatora, może on zastrzec, że przedmioty przypadające małoletniemu beneficjentowi z tytułu świadczeń spełnionych przez fundację rodzinną nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców.
W takim przypadku fundator może wyznaczyć zarządcę ww. świadczeń, zaś w sytuacji gdy nie dokona on takiego wskazania, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Niezbywalność praw beneficjenta
Końcowo wskazać należy, że najbardziej istotną różnicą między beneficjentem fundacji a wspólnikiem spółki kapitałowej jest brak możliwości zbycia przysługujących danemu beneficjentowi praw i obowiązków wynikających z posiadanego statusu. Zbyte mogą zostać jednak posiadane przez beneficjenta wobec fundacji wierzytelności.
Co prawda, jak już wyżej wskazano przysługujące beneficjentowi prawa nie mogą zostać zbyte na rzecz innego podmiotu, może on jednak zrzec się posiadanych uprawnień. Oświadczenie takie musi zostać dokonane w formie aktu notarialnego, jego złożenie zaś, jest równoznaczne z utratą statusu beneficjenta fundacji.